سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و قابلیت تکنوازی و هم نوازی را به خوبی دارد. محدوده صدادهی سنتور کمی بیش از 4 اکتاو است و از این نظر سنتور یکی از گسترده ترین سازهای ایرانی است. برخی پژوشگران بر این باورند که سنتور در زمان های بسیار دور از ایران به کشورهای آسیایی رفته است.
ساز سنتور
سنتور یکی از سازهای زهی - ضربه ای (مضرابی) است که دارای شکل کاملا منظم و هندسی می باشد. سنتور از یک جعبه صدا به شکل ذوزنقه تشکیل شده است که بلندترین ضلع موازی آن نزدیک به نوازنده و دو ضلع با طول برابر، دو ضلع موازی را به شکل مورب قطع می کنند.
بلندترین ضلع در سنتورهای معمولی 90 سانتی متر و کوچک ترین ضلع سنتور (دور از نوازنده) 35 سانتی متر و اضلاع مورب کناری 38 سانتی متر می باشند. ارتفاع جعبه سنتور در حدود 8 تا 10 سانتی متر است و تمام سطوح جعبه سنتور از چوب (عمدتا چوب گردو یا سرو) ساخته می شود.
روی سطح سنتور دو حفره به شکل گل وجود دارد که علاوه بر زیبایی ظاهری ساز، در نرمی، لطافت و شفاف شدن صدای سنتور نیز نقش زیادی دارد.
بلندترین ضلع در سنتورهای معمولی 90 سانتی متر و کوچک ترین ضلع سنتور (دور از نوازنده) 35 سانتی متر و اضلاع مورب کناری 38 سانتی متر می باشند. ارتفاع جعبه سنتور در حدود 8 تا 10 سانتی متر است و تمام سطوح جعبه سنتور از چوب (عمدتا چوب گردو یا سرو) ساخته می شود.
روی سطح سنتور دو حفره به شکل گل وجود دارد که علاوه بر زیبایی ظاهری ساز، در نرمی، لطافت و شفاف شدن صدای سنتور نیز نقش زیادی دارد.
تاریخچه سنتور
سنتور برپایه بررسی ها و و پژوهش ها یکی از کهن ترین سازهای گسترده ایران به شمار می رود. کهن ترین نشانه ای که از ساز سنتور بر جای مانده، از سنگ تراشی های آشور و بابلیان (559 پیش از میلاد) است.
در این سنگ تراشی ها، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیبال بر پا شده، سازی که همانندی زیادی به سنتور دست ورزی دارد، در میان آن صف دیده می شود.
در این سنگ تراشی ها، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیبال بر پا شده، سازی که همانندی زیادی به سنتور دست ورزی دارد، در میان آن صف دیده می شود.
برخی پژوهشگران براین باورند که سنتور در زمان های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته است، چنان که امروزه گونه های مشابه ساز سنتور در عراق، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان، چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته می شود.
بر پایه اسناد و مدارک، نگارگری ها مینیاتورهای سده های پیش، آنچه که ما دست ورزه به نام سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است که از نزدیک به یکصد و پنجاه سال پیش (زمان قاجار) با شکل و شمایل کنونی خود در ختیار هنرمندان این مرز و بوم قرار دارد.
چنان که سنتور های محمد صادق خان (که نخستین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به وی می باشد)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی در ابعاد شمار خرک و چگونگی ساخت، بسیار نزدیک به سنتور دست ورزی است.
چنان که سنتور های محمد صادق خان (که نخستین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به وی می باشد)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی در ابعاد شمار خرک و چگونگی ساخت، بسیار نزدیک به سنتور دست ورزی است.
نوازندگان معروف و قدیمی سنتور
از نوازندگان نامدار و و قدیمی سنتور می توان محمد صادق خان، علی اکبر شاهی، سماع حضور، حبیب سماعی، حسین صبا، ابوالحسن صبا و از نوازندگان دهه اخیر سنتور می توان فرامرز پایور، پرویز مشکاتیان، داریوش صفوت، حسین ملک، فضل الله توکل، منصور صارمی، مجید نجاحی، مجید کیانی، ارفع اطرایی، سیامک آقایی و حسین پرنیا را نام برد. از سازندگان مشهور سنتور می توان به مهدی ناظمی و داریوش سالاری اشاره کرد.
انواع سنتور در ایران
سنتور سل کوک و لاکوک رایج ترین و پر استفاده ترین سنتور در ایران محسوب می شود و مدرسین سنتور استفاده از آن را به هنرجویان خود توصیه می کنند. اما به غیر از این نوع رایج، انواع دیگری از سنتور در ایران ساخته و استفاده می شوند که از نظر ابعاد کلاف و تعداد خرک ها و... با نوع رایج متفاوت هستند.
ازجمله سنتورهای 10، 11 و 12 خرک از این قبیل هستند. انگیزه برای استفاده از این نوع سنتورهای غیر معمول بر اساس تجربه شخصی نوازنده می باشد. اما سهولت کار با این سنتورها و امکان اجرای چند دستگاه در یک مرحله کوک سنتور با استفاده از خرک های اضافی و جا به جا کردن آنها از جمله انگیزه ها برای این کار ذکر شده اند.
وقتی از سنتور 12 خرک صحبت به میان می آید بدین معنی است که در هر ردیف از خرک های زرد و سفید 12 خرک وجود دارد به عبارت دیگر در مجموع 24 خرک وجود دارد. روش کوک کردن این سنتورها با سنتورهای 9 خرک کاملا متفاوت است.
ازجمله سنتورهای 10، 11 و 12 خرک از این قبیل هستند. انگیزه برای استفاده از این نوع سنتورهای غیر معمول بر اساس تجربه شخصی نوازنده می باشد. اما سهولت کار با این سنتورها و امکان اجرای چند دستگاه در یک مرحله کوک سنتور با استفاده از خرک های اضافی و جا به جا کردن آنها از جمله انگیزه ها برای این کار ذکر شده اند.
وقتی از سنتور 12 خرک صحبت به میان می آید بدین معنی است که در هر ردیف از خرک های زرد و سفید 12 خرک وجود دارد به عبارت دیگر در مجموع 24 خرک وجود دارد. روش کوک کردن این سنتورها با سنتورهای 9 خرک کاملا متفاوت است.
سنتور لاکوک
نوع دیگر سنتور که امروزه رواج یافته است سنتور لاکوک است که از آن بیشتر اوقات در تکنوازی ها و بداهه نوازی ها استفاده می شود و در مقایسه با سنتور سل کوک صدای زیرتری دارد. از نظر کوک نیز یک پرده بالاتر از سنتور سل کوک می شود. این سنتور نیز از نوع 9 خرک می باشد. کلاف جلو 80 سانت، کلاف عقب 33 سانت، قطر سنتور 26 سانت، ضخامت چوب کلاف 15 تا 16 میلیمتر و ضخامت صفحه از نوع معمول کمتر است.
سنتور سی کوک
نوع دیگر سنتور سی کوک نام دارد که ابعاد آن از سنتور لاکوک نیز کمتر است.
سنتور کروماتیک
نوع دیگر سنتور کروماتیک نامیده می شود که دارای سه اکتاو و نیم است و در کارهای ارکستری از آن استفاده می شود. کلیه سیم های این سنتور سه تایی است (به استثناء هشت خرک سمت راست زرد) و نت خوانی این نوع ساز با کلید سل و روی خط دوم حامل نوشته می شود.
بخش های مختلف سنتور
جعبه رزنانس
یکی از اجزای سنتور، جعبه رزنانس می باشد. جعبه ای است شامل صفحه و کفه و کلاف می باشد که با چسب یا سریش به هم متصل هستند. در داخل جعبه بین 3 تا 7 چوب (پل) به قطر حدودی یک سانتیمتر وجود دارد که بین صفحه و کف قرار دارد که بنا به تخصص و تجربه سازنده سنتور در جاهای خاصی قرار می گیرد که این خود به یک دست بودن صدا و تناسب حجم صدا و جنس آن کمک بسیار زیادی می کند. لازم به ذکر است که برخی از اساتید سازنده سنتور فقط با ابزار پل عیوب صدایی بسیاری از سازها را می توانند رفع کنند.
یکی از اجزای سنتور، جعبه رزنانس می باشد. جعبه ای است شامل صفحه و کفه و کلاف می باشد که با چسب یا سریش به هم متصل هستند. در داخل جعبه بین 3 تا 7 چوب (پل) به قطر حدودی یک سانتیمتر وجود دارد که بین صفحه و کف قرار دارد که بنا به تخصص و تجربه سازنده سنتور در جاهای خاصی قرار می گیرد که این خود به یک دست بودن صدا و تناسب حجم صدا و جنس آن کمک بسیار زیادی می کند. لازم به ذکر است که برخی از اساتید سازنده سنتور فقط با ابزار پل عیوب صدایی بسیاری از سازها را می توانند رفع کنند.
جنس جعبه سنتور
جنس چوب سنتور عمدتا از گردو می باشد (البته چوب راش، آزاد، رز وود، فوفل... نیز در ساخت جعبه سنتور استفاده می شود) که البته خود چوب گردو بنا بر عمردرخت، قطر تنه، منطقه رویش درخت، مدت زمان خشک شدن چوب و شیوه خشک شدن آن کیفیت های مختلفی دارد.
بسیاری از اساتید سازنده سنتور معتقدند چوب منطق سردسیر مثلا کردستان، سنندج، الموت... از کیفیت بهتری برای ساخت سنتور برخوردارند. البته از دید اکثر اساتید چوب گردوی تیره که دارای رگه های راست و منظم و یا فرهای ابر گونه روی چوب دارند که مدت زیادی (مثلا حداقل 5 سال) از خشک شدن آنها می گذرد، گزینه مناسبی برای خرید سنتور خوش صدا خواهد بود.
جنس چوب سنتور عمدتا از گردو می باشد (البته چوب راش، آزاد، رز وود، فوفل... نیز در ساخت جعبه سنتور استفاده می شود) که البته خود چوب گردو بنا بر عمردرخت، قطر تنه، منطقه رویش درخت، مدت زمان خشک شدن چوب و شیوه خشک شدن آن کیفیت های مختلفی دارد.
بسیاری از اساتید سازنده سنتور معتقدند چوب منطق سردسیر مثلا کردستان، سنندج، الموت... از کیفیت بهتری برای ساخت سنتور برخوردارند. البته از دید اکثر اساتید چوب گردوی تیره که دارای رگه های راست و منظم و یا فرهای ابر گونه روی چوب دارند که مدت زیادی (مثلا حداقل 5 سال) از خشک شدن آنها می گذرد، گزینه مناسبی برای خرید سنتور خوش صدا خواهد بود.
گل روی جعبه سنتور
بر روی صفحه سنتور دو سوراخ به شکل گل وجود دارد که به آن گل سنتور گفته می شود. علت حضور این گل بر روی صفحه سنتور علاوه بر زیبایی کمک به ایجاد رزنانس در داخل جعبه می باشد. محل آن براساس شیوه پل گذاری سلیقه سازنده سنتور، زیر سیم های زرد پشت خرک تعبیه می شود.
بر روی صفحه سنتور دو سوراخ به شکل گل وجود دارد که به آن گل سنتور گفته می شود. علت حضور این گل بر روی صفحه سنتور علاوه بر زیبایی کمک به ایجاد رزنانس در داخل جعبه می باشد. محل آن براساس شیوه پل گذاری سلیقه سازنده سنتور، زیر سیم های زرد پشت خرک تعبیه می شود.
ضخامت صفحه و کف سنتور
بسیاری از اساتید حرفه ای معتقدند که چیدمان پل تنها فاکتور مهم تنظیم صدا ی ساز سنتور نیست بلکه ضخامت صفحه و کف نقش بسیار زیادی در کیفیت صدای سنتور دارد. البته دراین بین ضخامت صفحه سنتور از اهمیت بیشتری برخوردار است.
بنا به جنس چوب و میزان خشک شدن آن ضخامت کف بین 7 تا 9 میلیمتر و صفحه بین 5.5 تا 7.5 میلیمتر تنظیم می شود. شایان ذکر است که اساتید حرفه ای سنتور بنا به جنس چوب ممکن است ضخامت های مختلفی در نقاط مختلف صفحه و کف ایجاد کنند که البته خود همین تجربه و تخصص زیادی را می طلبد.
بسیاری از اساتید حرفه ای معتقدند که چیدمان پل تنها فاکتور مهم تنظیم صدا ی ساز سنتور نیست بلکه ضخامت صفحه و کف نقش بسیار زیادی در کیفیت صدای سنتور دارد. البته دراین بین ضخامت صفحه سنتور از اهمیت بیشتری برخوردار است.
بنا به جنس چوب و میزان خشک شدن آن ضخامت کف بین 7 تا 9 میلیمتر و صفحه بین 5.5 تا 7.5 میلیمتر تنظیم می شود. شایان ذکر است که اساتید حرفه ای سنتور بنا به جنس چوب ممکن است ضخامت های مختلفی در نقاط مختلف صفحه و کف ایجاد کنند که البته خود همین تجربه و تخصص زیادی را می طلبد.
1
1
0
1 نفر
0 نظر
برای ارسال نظر، باید در سایت عضو شوید.